Epoka architektury XXI wieku, to Architektura zielona (ang. Green Building). Minęła epoka modernizmu Le Courbusiera, epoka fascynacji funkcjonalnością i prostotą formy [1]. Architektura i sztuka budowania znajduje się w trakcie rewolucji, która zmieni sposób naszego życia, styl pracy, mieszkania i wypoczynku. Te trzy obszary są bowiem esencją Architektury. Zielona Architektura, to architektura epoki interdyscyplinarnego państwa globalnego. Interdyscyplinarność, to przede wszystkim skierowanie uwagi na innowacyjne społeczeństwo informatyczne (technologia i informatyka, technika, innowacje), niezrównoważoną konsumpcję i produkcję (gospodarka i ekonomia), starzenie się społeczeństwa (demografia i nauki społeczne), a dopiero w kolejnym spojrzeniu na ekologię i wynikające z niej ekopostulaty. Globalizacja to wzrost interakcji gospodarczych pomiędzy regionami i krajami, globalna polityka ekologiczna, rywalizacja, wspólny rynek pracy, innowacyjność kreowana przez firmy globalne.
Architektura zrównoważona, a zielona
Architektura zielona jest często utożsamiana z architekturą zrównoważoną (ang. sustainable architecture) [2], [3], ale w rzeczywistości jest związana z bezpośrednim wyzwaniem współczesnego świata – energooszczędnością budynków, czego przejawem są systemy certyfikacji (systemy ratigowe): LEED , BREEAM inne (tab.1) . Energooszczędność budynków jest w istocie postulatem wynikającym z problemu ograniczania emisji CO2 do atmosfery. Poziom „produkcji” gazów cieplarnianych w poszczególnych krajach świata pokazano na rys.1.
![Rys.1. Poziomy dystrybucji emisji CO2 na osobę ludności świata , w roku 2004 [1]](https://i0.wp.com/chodor-projekt.net/wp-content/uploads/2014/09/Emisjo-CO2.jpg?ssl=1)
Rys.1. Poziomy dystrybucji emisji CO2 na osobę ludności świata w 2004 [4]
Energooszczędność i emisja CO2 mają ze sobą ścisły związek: im mniejsze wydatki energetyczne, tym mniej kopalin spalamy i tym mniej CO2 emitujemy do atmosfery [5].
Architektura zrównoważona nie może być utożsamiana z architekturą ekologicną, [6]. Ekologia jest powszechnie rozumiana jako ochrona środowiska. Architektura zrównoważona i rozwój zrównoważony jest tymczasem wspólistnieniem trzech głównych czynników 3xE:
1) Ekonomia
2) Ekohumanizm (ekospołeczeństwo)
3) Ekologia (ochrona środowiska naturalnego).
Współczesną triadę (społeczeństwo, ekonomia, ekologia) można zestawić z klasyczną triadą architektonicznej (konstrukcja, funkcja, piękno) Witruwiusza z I w.p.n.e. [7].
Energooszczędność budynków głównym postulatem architektury XXI wieku
Postulaty architektury zrównoważonej były wynikiem ogólnej koncepcji zrównoważonego rozwoju, sformułowanej przez Światową Komisję Środowiska i Rozwoju (The World Commision on Environment and Development , WCED), w latach 1983 do 1987 w Raporcie „Nasza wspólna przyszłość” (Our Common Futured) [8]. W czerwcu 1992 roku na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro przyjęto raport AGENDA21 [9]. Raport stał się podstawą do przyjęcia programu działań, którego zasadniczym celem było sformułowanie programu ochrony planety, opartego na zrównoważonym rozwoju gospodarczo-społecznym, zachowując dbałość o stan środowiska naturalnego. Oryginalne postulaty zrównoważonego rozwoju nie były postulatami ekologicznymi.
Błędne jest sprowadzenie pojęcia zrównoważonego rozwoju wyłącznie do ekologii. Istotą zrównoważonego rozwoju jest rozwój ludzkości w warunkach wyważenia proporcji pomiędzy: gospodarka (ekonomia)- czynniki społeczne (polityka, kultura)- ekologia (ochrona zasobów, energii i przyrody). W oryginalnym ujęciu oszczędność energii była tylko jednym, nie najważniejszym postulatem zrównoważonego rozwoju.
Systemy certyfikacji energetycznej budynków
Architektura XXI wieku – epoka Zielonej Architektury czerpie z dorobku prac nad zrównoważonym rozwojem, ale głównym postulatem „Green Building” jest energooszczędność budynków, wykorzystywanie naturalnych i lokalnych materiałów oraz inne czynniki, stanowiące podstawę certyfikacji budynków w systemach zestawionych w tab.1.
Na tle systemów certyfikacji światowej pokazano polski system,
Tab.1. Systemy ratingowe dla budynków zielonych, a system polski EP
| System (państwo) | Wydanie | Najważniejsze kryteria | Wersje dla typów budynków | Poziomy certyfikacji |
|---|---|---|---|---|
| LEED (USA) | 1998 | * zrównoważone środowisko, * oszczędność wody, * oszczędność energii i atmosfery * oszczędność materiałów i zasobów naturalnych * jakość powietrza * Innowacje w projektowaniu | *nowe budynki *istniejące budynki *komercyjne wnętrza *właściwy budynek i jego otoczenie *stan aktualny i perspektywy *szkoły *budownictwo indywidualne | LEED Certified LEED Silver LEED Gold LEED Platinum |
| BREEAM (UK) | 1990 | * zarządzanie budynkiem *z drowie i dobre samopoczucie *energia * woda * materiał * ekologiczna eksploatacja * zanieczyszczenia * transport * zużycie gruntu | *sądy *domy Eko (pasywne) *edukacja *przemysł * opieka zdrowotna *domy wielorodzionne *więzienia , *budownictwo indywidualne | Pass Good Very good Excellent Outstanding |
| DGNB (Germany) | 2007 | * ekologia * ekonomia * czynniki społeczne * jakość techniczna *proces budowy * eksploatacja Celem certyfikacji jest ocena wszelkich budynków z uwzględnieniem ich specyfiki ( wieżowce z biurami, budynki mieszkalne, budowle przemysłowe, itp ) | *biurowe * istniejące budynki *budownictwo indywidualne *przemysłowe * osiedla *szkoły | Bronze Silver Gold |
| Green Star (Australia) | 2003 | * zarządzanie * wysoki komfort * energia * transport * woda * materiały * zużycie gruntu i ekologia * emisja hałasu * zastosowane innowacje | Green Star dla *istniejących budynków *wnętrz * projektu | 4 Stars: ‚Best Practice‘ 5 Stars: ‚Australien Excellence‘ 6 Stars: ‚World Leadership‘ |
| CASBEE (Japan) | 2001 | Główne kryteria: 1. efektywność energetyczna 2. Zużycie zasobów naturalnych 3. budynek a środowisko 4. jakość wnętrza budynku | certyfikacja na podstawie współczynnika efektywności BEE = Q / L , gdzie: Q- jakość (ekologiczna): Q1 - wnętrze budynku Q2 - obsługa Q3 - Środowisko wokół L Obciążenia (ekologiczne) L1 - energia L2 - zasoby L3 - materiał | C (poor) B B+ A S (excellent) |
| Minergie (Switzerland) | 1998 | Cztery klasy budynków ustalane są po uwzględnieniu: 1. efektywności ogrzewania; szczelności obudowy; klasy (komfortu) wentylacji 2. dla Minergie-P dodatkowo: typ urządzeń w gospodarstwie domowym, 3. Minergie-Eco dodatkowo: ekologiczny (zdrowy) system budowania; zoptymalizowane światło dzienne; niska emisja hałasu (i zanieczyszczeń, 4. Minergie-P-Eco jeśli kryteria Mniergie-P i -Eco są jednocześnie spełnione. | Minergie Minergie-P Minergie-Eco Minergie-P-Eco |
|
| EP do 2013 (Polska) | 2009 | Charakterystyka energetyczna budynku lub lokalu Wskaźnik EP [ kWh/(m2 rok] jest wielkością rocznego zapotrzebowania na energię pierwotną niezbędną do zaspokojenia potrzeb obiektu, odniesioną do 1 m2 pomieszczeń o regulowanej temperaturze. | 4 rodzaje certyfikatów dla: 1) budynku mieszkalnego, 2) budynku, 3) części budynku stanowiącego całość techniczno użytkową, 4) lokalu mieszkalnego | Klasa energetyczna budynku A (EP ≤ 0.25) B (0,26 E (1,01 |
| EP od 2014 (Polska) | 2013 | Wprowadzono: 1) obowiązek wykonania świadectwa charakterystyki energetycznej (ŚCHE)przy każdym akcie sprzedaży lub najmu. Osoba kupująca nie ma prawa zrzec się uzyskania ŚCHE 2) metodę zużyciową obliczeń, na podstawie faktycznie zużytego ciepła lub gazu w budynku. | Klasy energetyczne jak wyżej | |
| EP od 2015 | 2014-09-08 (ustawa) 2015-02-27 (rozporz.) | energia pierwotna (EP), energia końcowa (EK) energia użytkowa (EU) wyznaczane jako roczne zapotrzebowanie energii dla: * systemu ogrzewania *systemu przygotowania ciepłej wody użytkowej, * systemu chłodzenia * systemu wbudowanej instalacji oświetlenia Ponadto oceniane: *współczynniki przenikania ciepła przez przegrody budynku, *średnia sezonowa sprawność systemu ogrzewania w zakresie: wytwarzania ciepła, przesyłu ciepła, akumulacji ciepła. regulacji i wykorzystania ciepła, * średnia roczna sprawność systemu przygotowania ciepłej wody użytkowej w zakresie: wytwarzania ciepła, przesyłu ciepła, akumulacji ciepła. regulacji i wykorzystania ciepła, * średnia sezonowa sprawność systemu chłodzenia w zakresie: wytwarzania chłodu, przesyłu chłodu, akumulacji chłodu, regulacji i wykorzystania chłodu. ! Wyznaczanie uśrednionej wielkości emisji CO2 jest wyznaczana odrębnie dla każdej instalacji (ogrzewanie, ciepła woda itd.) i dla każdego nośnika energii (ciepło z sieci, gaz, energia elektryczna) i następnie zsumowana - nie podlega ocenie. ! Wyznaczony procentowy udział energii ze źródeł odnawialnych w całkowitym zużyciu - nie podlega ocenie. ! Obliczeniowe roczne ilości zużycia nośników energii podawane jest na metr kwadratowy, a nie na cały budynek. | * Metoda obliczeniowa ( standardowego sposobu użytkowania) dla budynków nowych lub istniejących *Metoda zużyciowa (faktycznie zużyta ilość energii) dla budynków istniejących | Klasa energetyczna jest zdefiniowana przez pięć wskaźników, a mianowicie: - EP – wskaźnik zapotrzebowania na energię pierwotną, - EK – wskaźnik zapotrzebowania na energię końcową, - EU – wskaźnik zapotrzebowania na energię użytkową, - Eco2 – jednostkowa wielkość emisji CO2, - Uoze – procentowy udział energii ze źródeł odnawialnych w ogólnym zużyciu energii. Ponadto podaje się obliczeniową liczbę nośników energii zużywanych w systemach ogrzewania, ciepłej wody, chłodzenia i oświetlenia w ocenianym budynku. Nie wprowadzono integralnych klas energetycznych budynków, Przewiduje się corocznie weryfikację 250 losowo wybranych świadectw energetycznych. |
Systemy polskie są szczątkowe i dotyczą wyłącznie zużycia energii
Stosowana w Polsce do roku 2009 [10] metodologia oceny i certyfikacji budynków za miarę energetyczną budynku przyjmuje wskaźnik energii pierwotnej EP. Metodologia ta jest opracowana jako delegacja Dyrektywy [11], ale niestety niepoprawnie, przez co była wielokrotnie poddawana ostrej krytyce i modyfikowana.
Od 18 kwietnia 2015 obowiązuje nowa (a raczej pozornie nowa) metodologia wyznaczania charakterystyki energetycznej [12], która została opracowana jako delegacja ustawy [13] przyjętej w drodze wdrożenia Dyrektywy [14].
Dotychczas te kwestie uregulowane były w prawie budowlanym. Potrzeba wdrożenia Dyrektywy 2010/31/UE wymusiła ujęcie zagadnień charakterystyki energetycznej w nowym akcie prawnym. W porównaniu z dotychczas obowiązującymi przepisami w zakresie charakterystyki energetycznej, nowa ustawa:
- zapewnia weryfikację świadectw charakterystyki energetycznej oraz protokołów z przeglądów systemu ogrzewania, w tym kotłów i systemu klimatyzacji, przez niezależny organ,
- wprowadza obowiązek podawania informacji dotyczącej efektywności energetycznej budynków w reklamach w wypadku, gdy dla budynku sporządzono już świadectwo,
- zakłada obowiązek posiadania świadectwa dla budynków zajmowanych przez organy wymiaru sprawiedliwości, prokuraturę oraz organy administracji publicznej, w których odbywa się obsługa interesantów, o powierzchni większej niż 500 m2 (od lipca 2015 r. próg dotyczący powierzchni użytkowej zostanie obniżony do 250 m2),
- powyższe świadectwo musi być umieszczone w widocznym miejscu,
- w widocznym miejscu muszą być także umieszczone świadectwa charakterystyki energetycznej w wypadku budynków o powierzchni użytkowej przekraczającej 500 m2, w których są świadczone usługi dla ludności, w szczególności dworców, lotnisk, muzeów, hal wystawienniczych,
- zawiera upoważnienie dla ministra finansów do określenia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw budownictwa lokalnego, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa w drodze rozporządzenia szczegółowego zakresu obowiązków ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej osoby sporządzającej świadectwa charakterystyki energetycznej budynku lub jego części,
- w myśl nowych przepisów, inwestorzy budujący bez zamiaru sprzedaży lub najmu osobie trzeciej nie będą objęci obowiązkiem sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej budynku, w ustawie podtrzymano jednak obowiązek sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej w wypadku sprzedaży oraz najmu budynku lub jego części, przy czym regulacja wprowadza mechanizm umożliwiający opracowanie świadectwa na koszt zbywającego lub wynajmującego w sytuacji zaniechania obowiązku przez te osoby lub podmioty,
- zakłada, że z przygotowania świadectw charakterystyki energetycznej zwolnione będą domy budowane na własny użytek, a obowiązek sporządzania świadectw nie będzie też dotyczył m.in. zabytkowych kamienic, kościołów, a także budynków mieszkalnych, przeznaczonych do użytkowania nie dłużej niż cztery miesiące w roku,
- nowe przepisy zakładają także, by świadectwa nie dotyczyły budynków przemysłowych i gospodarczych, które nie mają instalacji zużywających energię. Przewidują również, że jeżeli w ramach osiedla budynki jednorodzinne mają takie same rozwiązania konstrukcyjno-materiałowe i instalacyjne, a jeden z nich posiada świadectwo charakterystyki energetycznej, wówczas pozostałe będą mogły z niego korzystać. Regulacja rozszerza też katalog osób, które będą mogły sporządzać świadectwa energetyczne. Będą to inżynierowie i osoby z uprawnieniami budowlanymi. Obecnie są to osoby z wyższym wykształceniem i ukończonymi studiami podyplomowymi w tym zakresie lub zdanym egzaminem państwowym.
- świadectwo charakterystyki energetycznej ma być ważne 10 lat. Jeśli jednak np. w wyniku prowadzonych robót budowlanych zmieni się charakterystyka energetyczna budynku lub jego części, straci ono ważność przed upływem tego terminu. Zgodnie z ustawą minister odpowiedzialny za sprawy budownictwa będzie prowadził w systemie teleinformatycznym centralny rejestr charakterystyki energetycznej budynków. Znajdą się tam m.in. świadectwa, a także osoby uprawnione do ich sporządzania oraz do kontroli systemu ogrzewania lub klimatyzacji. Za kontrole świadectw ma odpowiadać minister infrastruktury i rozwoju. Będzie on też nadzorował opracowanie krajowego planu działań, którego celem ma być zwiększenie liczby budynków o niskim zużyciu energii. Chodzi o to, by budynki spełniały takie wymogi techniczne, które pozwolą im zużywać jak najmniej ciepła do ogrzewania zimą,
- właściciele lub zarządcy budynków, dla których zostało sporządzone świadectwo charakterystyki energetycznej na podstawie przepisów dotychczasowych, są obowiązani do przekazania ministrowi właściwemu do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa kopii świadectwa charakterystyki energetycznej w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia nowelizacji. Do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy związanych z przekazywaniem i sporządzaniem świadectwa charakterystyki energetycznej stosuje się przepisy dotychczasowe,
- wydane świadectwa charakterystyki energetycznej zachowują ważność przez okres, na jaki zostały wydane.
Z wejściem w życie ustawy [13]) i aktów wykonawczych wiązano duże nadzieje na poprawne unormowanie problemu energooszczędności budownictwa w Polsce. Niestety przepisy regulujące nową metodologię w znacznej mierze powielają regulację dotychczas obowiązującą Nowa metodologia [15]) dokonuje tylko mało znaczących i kosmetycznych zmian, a mianowicie:
- zmiany w zakresie stosowanej w rozporządzeniu terminologii – na przykład „budynek i lokal mieszkalny lub część budynku stanowiąca samodzielną całość techniczno-użytkową” zmieniono na ,„budynek lub część budynku”,
- wprowadzono definicję „powierzchni o regulowanej temperaturze powietrza” („ogrzewana lub chłodzona powierzchnia kondygnacji netto, wyznaczana według Polskiej Normy dotyczącej właściwości użytkowych w budownictwie – określanie i obliczanie wskaźników powierzchniowych i kubaturowych”),
- uszczegółowiono zalecenia w zakresie poprawy charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku,
- zmieniono oznaczenia w objaśnieniach do wzoru na wyznaczenie udziału odnawialnych źródeł energii w rocznym zapotrzebowaniu na energię końcową w budynku lub części budynku.
- zniesiono podziału budynków na budynki z instalacją chłodzenia i budynki bez tej instalacji – metodyka jest jednolita dla wszystkich budynków, wprowadzono natomiast podział na budynki wyposażone w proste i złożone systemy techniczne. System złożony jest wtedy, gdy w jednym systemie instalacyjnym (ogrzewanie, chłodzenie, ciepła woda) wykorzystuje się więcej niż jeden nośnik energii. Dla tych przypadków podano wzory sumowania energii z różnych nośników,
- wycofano zbyt szczegółowe zasady obliczeń EP , a podano zasady z odesłaniem do norm PN-EN ISO 13790, PN-EN ISO 13789, PN-EN ISO 12831, oraz oświetlenia PN-EN 15193 – zostało to przez autora przyjęte bardzo pozytywnie.
- wprowadzono modyfikacje do sposobu obliczania zużycia energii na wentylację,
- wprowadzono możliwość obliczania charakterystyki energetycznej na podstawie faktycznie zużytej (pomierzonej) ilości energii, ale tylko dla części budynków, w których taka procedura będzie wiarygodna
- obliczenia zużycia energii na potrzeby przygotowania ciepłej wody użytkowej wykonuje się, opierając się na wielkości powierzchni użytkowej, a nie wg liczby osób,
-
zmienione i rozbudowane są tabele dotyczące sprawności systemów instalacyjnych.
- Zużycie energii końcowej jest sumą zużycia na ogrzewanie, ciepłą wodę, chłodzenie (gdy występuje) i oświetlenie (w budynkach innych niż mieszkalne). Dawniej konserwatywnie i błędnie przyjmowano, że jest sumą zużycia energii na potrzeby ogrzewania i ciepłej wody – bez chłodzenia.
Ustawa [13] do dnia dzisiejszego doczekała się wielu modyfikacji lub wydań tekstów jednolitych a mianowicie:
- luty 2015 (Dz.U.2015.151) – zmiana porządkowa – aktualizacja odnośnika implementacyjnego dyrektywy Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniającej i w następstwie uchylającej dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE,
- sierpień 2016 (Dz.U.2016.1250)- zmiana porządkowa -Ustawa ma charakter porządkowy, dostosowanie do nowelizacji ustawy o działach administracji rządowej , dokonanie zmian szeregu ustaw, jako konsekwencji przedstawionej wyżej nowelizacji. Użyte w różnych przypadkach wyrazy „minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa” zastępuje się wyrazami „minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa”,
- marzec 2017( Dz.U.2016.1948) – zmiana porządkowa – dokonuje zmian szeregu ustaw, jako konsekwencji przedstawionej wyżej nowelizacji;
- sierpień 2017 (Dz.U.2017.1498 j.t. ) – zmiana porządkowa -dostosowuje do nowelizacji ustawy o działach administracji rządowej
- luty 2018 (Dz.U.2018.138) – ogłoszenie tekstu jednolitego,
- październik 2018 (Dz.U.2018.1984 ) – ogłoszenie tekstu jednolitego
- maj 2019 (Dz.U.2018.1984) – ogłoszenie tekstu jednolitego,
- luty 2020 (Dz.U.2020.213 )- odniesienie do projektu technicznego, a nie architektoniczno-budowlanego zgodnie z nowym prawem budowlanym
- wrzesień 2020 (Dz.U.2020.213) – tekst jednolity, akt obowiązujący
Zmiany merytoryczne ustawy były pozorne i w 2020 roku można do niej zgłosić podobne zastrzeżenia jak w roku 2014. Rozporządzenie wykonawcze do ustawy jest w zasadzie niezmienne od 2015 (Dz.U.2015.376).
Metodologia wyznaczania charakterystyk energetycznych stosowane w Polsce pozostają przez lata rażąco niezgodne z systemami światowymi zestawionymi w tab.1, ale przede wszystkim prowadzi do ocen pozornych i niewiarygodnych.
Postulat poprawnej certyfikacji budynków
Prawidłowa certyfikacja budynków nie może dotyczyć wyłącznie zużycia energii jak to ma miejsce w polskiej metodologii, ale ograniczenie zużycia energii ze źródeł klasycznych ( z paliw kopalnych: węgla i gazu oraz z drewna), czyli zachęcanie do stosowania z odnawialnych źródeł OZE,, odzyskiwanie energii z wody technologicznej oraz innych źródeł pochodzących od działalności w budynku. Ważnym zagadnieniem jest pozyskiwanie energii poprzez przegrody zewnętrzne, w tym fasady , co jest przedmiotem artykułu Nowoczesne fasady, żaluzje i fasady fotowoltaiczne.
Budynki w Polsce też mogą być prawidłowo certyfikowane
Przykładem jest budynek Euro – Centrum, Park Naukowo-Technologiczny w Katowicach zrealizowany w 2014 pokazany na rys.2
Rys.2. Euro Centrum Katowice, ul. Ligocka – fragment [16]
Budynek pozbawiony jest tradycyjnych systemów grzewczych i chłodzących- zastępują je nowoczesne technologie:
- energia geotermalna z sond geotermalnych z głębokości 50 m są przetwarzane przez pompy ciepła,
- kolektory słoneczne oraz fotoogniwa,
- wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła,
- stropy grzewczo-chłodzące umieszczone w płytach żelbetowych,
- zastosowane okna pasywne
Budynek jest w pełni pasywny, to znaczy zapotrzebowanie na dodatkową energię do ogrzania wnętrza nie przekracza 15 kWm/m2/rok (czyli 1,5 l oleju opałowego lub 1,5 m3 gazu ziemnego na m3). Dla porównania w budynku konwencjonalnym zapotrzebowanie na energię wynosi ok. 120 kWm/m2/rok.
Kompletna listę budynków certyfikowanych w Polsce znajduje się na liście PLGBC.Literatura
- Wines, J. (2008), Zielona Architektura. Taschen
- Hagan S. (2001), Taking Shape. A new contract between architecture and nature. Architectural Press
- Stang A., Hawthorne C. (2005), The Green House. The New Directions in Sustaina-ble Architecture greenhouse. Princeton Architectural Press
- Bauer M., Mosle P., Schwarz M. (2010), Green building. Guidebook for sustainable architecture. Springer
- Smith P. F. (2005), Architecture in a Climate of Change. A guide to sustainable design. Architectural Press
- Roaf S., Fuentes M., Thomas, S. (2001), Ecohouse: a desgin guide. Architectural Press
- Witruwiusz (1999), O architekturze ksiąg dziesięć. Prószyński i S-ka, Warszawa
- World Commission on Environment and Development, (1987), Report : Our Common Future (Development and International Co-Operation: Environment A/RES/42/187), World Commission on Environment and Development
- United Nations Conference on Environment and Development. (1992), Agenda 21 (United Nations Conference on Environment and Development Rio de Janerio, Brazil, 3 to 14 June 1992 Agenda 21). Earth Summit 1992, [ https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/Agenda21.pdf ]
- Rozporządzenie z dnia 3 listopada 2008 w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub części budynku stanowiącą samodzielną całość techniczno-użytkową oraz sporządzania i wzorów świadectw ich charakterystyki energetycznej, (Dz.U 201 Poz. 1240, 2008), [http://isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU20082011240&type=2]
- Dyrektywa 2002/91/EC w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, (2002), [ http://www.pnec.org.pl/etykietyenergetyczne/page/poradniki/nowe3/Dyr_2002_91_WE.pdf ]
- Rozporządzenie z dnia 27 lutego 2015 w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, ( Dz.U. 2015.376 z dnia 18 marca 2015),[http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20150000376]
- Ustawa o charakterystyce energetycznej budynków z dnia 29 sierpnia 2014 r. ( Dz.U.2014.1200) [ http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20140001200/O/D20141200.pdf]
- Dyrektywa 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, Dz. Urz. UE L 153 (2010), [ http://www.uzp.gov.pl/cmsws/page/GetFile1.aspx?attid=4822 ]
- Rozporządzenie z dnia 27 lutego 2015 w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej, (Dz.U. 2015.376 z dnia 18 marca 2015), (2015
- Euro-Centrum, Folder reklamowy
________________________________
